80 jaar vrijheid in de gemeente Hellendoorn

Dames en heren,

Wat fijn dat u hier allen bent. In het bijzonder wil ik de aanwezige leerlingen van de Jan Barbierschool bedanken voor hun komst.

Vandaag is een bijzondere dag. We staan aan het begin van een reeks herdenkingen en activiteiten in het kader van 80 jaar vrijheid. Een periode waarin we stilstaan bij het verleden, reflecteren op het heden en nadenken over de toekomst.

We zijn hier vandaag bij het monument op de Joodse begraafplaats, waar de namen van twaalf Joodse inwoners in steen gegrift staan. Twaalf mensen die door de bezetter werden weggevoerd en vermoord, enkel en alleen om wie zij waren.

Dit monument houdt hun herinnering levend, maar herinnert ons ook aan de ruim zes miljoen Joodse slachtoffers van de Holocaust. Wanneer we aan die tijd denken, komen namen als Auschwitz en Westerbork al snel naar boven. Maar ook hier, in onze gemeente, werden mensen langzaam uit het dagelijks leven geweerd, totdat deportatie onvermijdelijk werd.

Kamp Twilhaar, niet ver van hier, was zo’n plek. Op een zeker moment in de oorlog fungeerde het als tussenstation. Een plek waar Joodse mensen werden ondergebracht in afwachting van deportatie naar Westerbork, Sobibor of Auschwitz. Een plek waar de onzekerheid omsloeg in angst en waar hoop langzaam verdween.

Historicus Thom Kruiper zal hier zo meteen meer over vertellen. 

De wereld waarin wij vandaag de dag leven, voelt onzeker en is onrustig. Oorlogen laaien op, van Oekraïne tot Gaza. Waarheid en leugen lopen door elkaar. Het is steeds moeilijker te bepalen wat echt is en wat niet. 

Wij moeten eerlijk zijn: we leven vandaag niet meer in vrede. We moeten ons niet alleen verdedigen en weerbaar maken tegen hybride aanvallen vanuit andere landen, maar ook tegen beïnvloeding, polarisatie en misinformatie die onze samenleving onder druk zetten.

We zien dat antisemitisme en intolerantie opnieuw toenemen. Onze samenleving lijkt steeds verder uit elkaar te drijven. Polarisatie groeit en nuance lijkt te verdwijnen. Dat is gevaarlijk. Want de waarschuwingssignalen van toen – van uitsluiting, verdeling, onverschilligheid – zijn er ook nu. En daar mogen we niet voor wegkijken.

Het is makkelijk te denken dat het ons niet raakt. Dat het niet zo’n vaart zal lopen – dat het meevalt. Maar de geschiedenis leert ons iets anders. Het valt niet mee! Haat groeit langzaam. Onopvallend. Voedt zich met stilzwijgen en schouderophalen. En voor je het weet, is het te laat.

Ook toen dacht men dat het allemaal zo’n vaart niet zou lopen. Toen de Joodse mannen in Kamp Twilhaar aankwamen, leek het een tijdelijke situatie – beheersbaar, dankzij de belofte van gezinshereniging. Men hield zich vast aan sprankjes hoop, negeerde de voortekenen en dacht dat het allemaal wel mee zou vallen.

Maar stap voor stap werden hun vrijheden ingeperkt en sloop de harde werkelijkheid binnen. Totdat Kamp Twilhaar niet langer een tussenstation was, maar een onontkoombare stap richting vernietigingskampen. Achteraf weten we hoe gevaarlijk het is om de signalen te negeren.

De namen op dit monument herinneren ons eraan hoe dichtbij het kan komen.

In de Joodse traditie spreekt men over ‘Le’dor va’dor’ – het doorgeven van herinneringen van generatie op generatie. Nu de laatste overlevenden van de Holocaust ons verlaten, rust deze verantwoordelijkheid op ons. Herdenken zoals wij hier vandaag doen, is niet alleen een eerbetoon bieden aan hen die we verloren; het is een oproep om lessen te trekken voor de toekomst.

De woorden van Martin Niemöller zijn hierin een belangrijke les voor ons allemaal:

‘Toen de nazi’s de communisten arresteerden, heb ik gezwegen; ik was immers geen communist.
Toen ze de socialisten arresteerden, heb ik gezwegen; ik was immers geen socialist.
Toen ze de vakbondsleden arresteerden, heb ik gezwegen; ik was immers geen vakbondslid.
Toen ze de Joden arresteerden, heb ik gezwegen; ik was immers geen Jood.
Toen ze mij kwamen halen, was er niemand meer die nog kon protesteren.’

Zijn woorden raken, omdat ze ons waarschuwen. Dat we niet mogen zwijgen. Dat we het onrecht moeten blijven benoemen en bestrijden. Met respect voor elkaar. Met oog voor de kwetsbaarheid van vrijheid. 

Laten we samen waken. Laten we verdraagzaamheid tonen in ons dagelijks leven, want alleen door elkaar te respecteren en verschillen te accepteren, bouwen we aan een samenleving waarin iedereen zich veilig voelt.

Laten we alert blijven op de signalen van verdeeldheid en haat. En laten we ons verenigen in de overtuiging dat vrijheid en verdraagzaamheid niet vanzelfsprekend zijn, maar gekoesterd en verdedigd moeten worden. Want nee, het valt niet mee.

Wij willen en wij zullen – niet vergeten.

Graag zou ik nu vragen om 1 minuut stil te zijn.

Jorrit Eijbersen

Burgemeester gemeente Hellendoorn

Dames en heren, jongens en meisjes,

Wat goed dat u hier vandaag bent. In het bijzonder wil ik de leden van scouting De Reggegroep bedanken voor hun komst. Mooi dat jullie hier zijn.

Tachtig jaar geleden leek 22 maart een gewone dag. Een dag als alle anderen. Het was heerlijk weer. Inwoners waren buiten, deden hun boodschappen, maakten een praatje met de buren of gingen op bezoek bij familie. Kinderen speelden op straat.

De laag overvliegende vliegtuigen vielen niet eens direct op – die kwamen immers vaker voorbij.

Kortom: iedereen ging op in het alledaagse leven. Totdat ineens: BOEM.

73 Onschuldige mensen kwamen om het leven. Gezinnen verloren in één klap hun vader, moeder of kinderen. Huizen stortten in. Straten veranderden in puinhopen. Paniek. Ontreddering.

Voor velen van ons is het haast niet voor te stellen wat zich hier heeft afgespeeld. Hoe je ’s ochtends nog de zon voelt op je gezicht en ’s middags alles kwijt bent. Je huis, je familie, je toekomst zoals je die kende.

En toch gebeurde het. Per ongeluk. Door een vergissingsbombardement.

We lopen vandaag door dezelfde straten als toen. We doen onze boodschappen, brengen kinderen naar school, gaan naar ons werk.

We schrikken niet direct van overvliegende vliegtuigen. Niet van een plotselinge stroomstoring. Niet van een gerucht dat online rondgaat. Maar is dat nog wel vanzelfsprekend?

We leven in een tijd waarin dreiging niet altijd meer met geweld en bommen komt. Vrijheid wordt niet alleen bedreigd door wapens, maar door iets veel subtielers: door desinformatie, misleiding en verdeeldheid.

We kunnen denken dat ons niets zal overkomen. Dat het hier niet zal gebeuren. Maar de werkelijkheid leert ons anders.

Ook nu, 80 jaar later, zien we hoe polarisatie groeit en hoe mensen tegenover elkaar komen te staan. Hoe landen als Rusland, maar ook techmiljardairs en populistische leiders, desinformatie gebruiken om wantrouwen te zaaien.

Verkiezingen, zelfs in democratische landen, worden beïnvloed. Nepnieuws wordt verspreid om groepen tegenover elkaar te zetten.

Ook in ons eigen land worden mensen steeds vaker geconfronteerd met twijfel: wat is waar? Wie kan ik nog vertrouwen?

Vrijheid verdwijnt niet ineens. Het brokkelt langzaam af. Ddoor twijfel, verdeeldheid en wantrouwen.

De mensen die hier in 1945 woonden, hadden ook niet verwacht dat bommen zouden vallen. Net zoals wij ons misschien niet kunnen voorstellen dat onze vrijheid op het spel staat. Maar geschiedenissen beginnen zelden met het ondenkbare.

Ze beginnen met kleine waarschuwingssignalen. En de vraag is: zien we ze?

Daarom is herdenken niet alleen een terugblik. Het is een oproep.

Mark Twain zei ooit: “Een leugen reist de wereld rond voordat de waarheid zijn schoenen heeft aangetrokken.”

Dat is vandaag relevanter dan ooit.

Betekent vrijheid dat iedereen alles mag zeggen, ook als de waarheid erbij verloren gaat?

Als technologie ons verbindt, maar óók gebruikt wordt om te verdelen: hoe beschermen we dan wat ons bij elkaar houdt?

Daarom zeg ik tegen jullie, en vooral tegen de jongeren hier: blijf kritisch. Laat je niet leiden door wat het luidste klinkt of het vaakst wordt herhaald. Vraag door. Zoek naar de feiten.

Vrijheid is nooit vanzelfsprekend. Niet in 1945. Niet in 2025.

Vandaag herdenken we de slachtoffers van 22 maart 1945. Maar laten we ook nadenken over wat wij kunnen doen om ervoor te zorgen dat vrijheid niet langzaam wordt uitgehold.

Opdat wij nooit vergeten. Opdat we waakzaam blijven. Opdat het nooit meer zal gebeuren.

Dank u wel.

Jorrit Eijbersen

Burgemeester gemeente Hellendoorn